Χημειοθεραπεία είναι η χρήση κυτταροστατικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του καρκίνου. Αποτελεί ένα από τα είδη της αντινεοπλασματικής θεραπείας. Είναι συστηματική θεραπεία παρά τοπική όπως π.χ. η χειρουργική θεραπεία και η ακτινοθεραπεία. Οι στόχοι της χορηγούμενης χημειοθεραπείας είναι η ίαση, ο έλεγχος της νόσου και η ανακούφιση των συμπτωμάτων.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΩΝ
Οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας ανάλογα με τον χρόνο έναρξής τους διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
- Άμεσες (acute) παρενέργειες οι οποίες εμφανίζονται εντός 30 λεπτών
- Βραχυπρόθεσμες (intermediate) παρενέργειες που εμφανίζονται 3–7 ημέρες μετά την έναρξη της χημειοθεραπείας
- Μακροπρόθεσμες (long-term) παρενέργειες οι οποίες εμφανίζονται μετά από 7 ημέρες, μήνες έως και χρόνια μετά τη χορήγηση της χημειοθεραπείας
ΆΜΕΣΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Οι άμεσες παρενέργειες σχετίζονται κυρίως με το σημείο φλεβοκέντησης και τη φλεβική οδό. Εμφανίζονται άμεσα μετά τη χορήγηση της χημειοθεραπείας και είναι συνήθως παροδικές.
- Πόνος στο σημείο εισόδου του καθετήρα
- Πόνος κατά μήκος της φλέβας
- Ερυθρότητα κατά μήκος της φλέβας
- Ψυχρό αίσθημα κατά μήκος της φλέβας
- Ερυθρότητα προσώπου και σώματος
- Υπόταση
- Αντιδράσεις υπερευαισθησίας
- Αναφυλαξία
- Ασυνήθιστη γεύση και οσμή
ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Ορίζεται ως η ελάττωση της όρεξης που συνοδεύεται με μειωμένη πρόληψη τροφής.
Κάποιες χρήσιμες συμβουλές για τη βελτίωση της όρεξης είναι οι παρακάτω:
- Καταναλώστε συχνά γευμάτα και snack που είναι εύκολο να ετοιμαστούν και είναι υψηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες
- Καταναλώνετε υγρά συμπληρώματα που βελτιώνουν την ενέργεια
- Λαμβάνετε υγρά που προσδίδουν προσδώσουν ενέργεια στον οργανισμό (π.χ. υγρά, σούπες, γάλα και smothies fruit)
- Καταναλώστε την τροφή σας σε άνετο και ήρεμο περιβάλλον
- Τακτική άσκηση για βελτίωση της όρεξης
- Προετοιμάστε και αποθηκεύστε μικρές ποσότητες από τις αγαπημένες τροφές
- Καταναλώστε το 1/3 των καθημερινών πρωτεϊνών και θερμίδων στο πρωινό
- Προσθήκη ουσιών που βελτιώνουν τη γεύση της τροφής
- Πραγματοποιείστε προσεκτική στοματική υγιεινή για την ανακούφιση των συμπτωμάτων που συμβάλλουν στην εμφάνιση της ανορεξίας
Η διάρροια ορίζεται ως η αύξηση του όγκου και της υδαρότητας των κοπράνων, η οποία οδηγεί σε τρεις ή τέσσερεις κενώσεις την ημέρα και μπορεί να συνοδεύεται από κοιλιακές κράμπες ή και αέρια.
Κάποιες χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση της διάρροιας είναι:
- να τρώτε μικρά-συχνά γεύματα
- Να αποφεύγετε τροφές που είναι πλούσιες σε λίπος, καθώς και πικάντικες τροφές
- Να καταναλώνετε τροφές με λίγες ίνες όπως ρύζι, πουρέ πατάτας, ψάρια, κοτόπουλο, μπανάνα, χυμό μήλου, άσπρο ψωμί
- Να αποφεύγετε τα γαλακτομικά προιόντα
- Να αποφεύγεται την καφεΐνη, την αλκοόλη και τα γλυκά.
- Να λαμβάνετε πολλά υγρά (τρία έως τέσσερα λίτρα υγρά την ημέρα) για να αναπληρώνονται αυτά που χάνονται
- να πραγματοποιείτε επιμελής περιπρωκτική υγιεινή
Σε έντονη διάρροια επικοινωνία με τη θεραπευτική ομάδα και λήψη φαρμακευτικών ουσιών σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
Ως δυσκοιλιότητα ορίζεται η ελαττωμένη αποβολή κοπράνων που συνοδεύεται από ελαττωμένες κινήσεις του εντέρου, σκληρά κόπρανα, αίσθημα κοιλιακού φουσκώματος ή κοιλιακών κραμπών και αίσθημα ελλιπούς πλήρωσης ή κένωσης του ορθού. Για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας θα πρέπει:
- Να τρώτε τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε ίνες σε καθημερινή βάση. (Οι ίνες θα πρέπει να προστίθενται βαθμιαία στη διατροφή και συνιστάται η ταυτόχρονη λήψη υγρών)
- Να πίνετε 8–10 ποτήρια υγρά την ημέρα (νερό, χυμός δαμάσκηνου, ζεστοί χυμοί, τσάι, λεμονάδες)
- Να πραγματοποιείτε τακτική φυσική δραστηριότητα
- Να πίνετε ζεστό ρόφημα περίπου μισή ώρα πριν από τη συνήθη αφόδευση
- Λήψη κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής (υπακτικά, μαλακτικά, ενώ σε δύσκολες περιπτώσεις συνιστάται η χρήση υποκλυσμού)
Θα πρέπει να τονιστεί ότι ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας η οποία επιτυγχάνεται με την λήψη τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε ίνες σε καθημερινή βάση και την αύξηση λήψης υγρών
Η στοματίτιδα αναφέρεται ως βλάβη του βλεννογόνου του στόματος, του στοματοφαρυγγα, του οισοφάγου ενώ συμπεριλαμβάνονται και οι βλεννογόνοι των χειλέων, της γλώσσας, των ούλων καθώς και οι βλεννογόνοι των παρειών.
Η βλάβη οφείλεται στη θεραπεία του καρκίνου. Εμφανίζεται σε ασθενείς που λαμβάνουν συμβατική χημειοθεραπεία και σε ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία υψηλής δόσης. Το σύμπτωμα εμφανίζεται 5–10 ημέρες μετά την έναρξη της χημειοθεραπείας και διαρκεί 7–14 ημέρες
- Να κάνετε στοματικές πλύσεις τέσσερεις φορές την ημέρα με διάλυμα φυσιολογικού ορού 0,9% ή διττανθρακικού νατρίου (σόδα) ή μείγματος φυσιολογικού ορού και σόδας
- να τρώτε μαλακές τροφές που είναι εύκολες στη μάσηση και στην κατάποση (μπανάνες, αχλάδι, ροδάκινο, καρπούζι, χυμός βερίκοκου, πουρές πατάτας)
- Να αποφεύγετε τροφές που είναι ερεθιστικές για τον στοματικό βλεννογόνο (π.χ. πορτοκάλι, grapefruit, αλμυρά, πικάντικες τροφές)
- Να αποφεύγετε τη χρήση καπνού και αλκοόλ
- Να καταναλώνετε κρύα τροφή ή τροφή σε θερμοκρασία δωματίου
- Επισκεφθείτε τον οδοντίατρο πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας. Ζήτηστε να φροντίσει πιθανά προβλήματα που παρουσιάζουν τα δόντια και εξηγήστε τον σωστό τρόπο περιποίησης
- Προσεκτική στοματική υγιεινή πριν από την έναρξη, αλλά και κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας
- Να καθαρίζετε τα δόντια σας μετά από κάθε γεύμα με μαλακή οδοντόβουρτσα και οδοντόκρεμα που θα σας υποδείξει ο γιατρός σας.
Ως ναυτία ορίζεται η δυσάρεστη αίσθηση που γίνεται αντιληπτή στο πίσω μέρος του φάρυγγα και στο επιγάστριο και συνοδεύεται ή όχι από έξοδο του περιεχομένου του στομάχου. Έμετος είναι η βίαιη εξώθηση του περιεχομένου του στομάχου, του δωδεκαδακτύλου και της νήστιδας μέσω της στοματικής κοιλότητας.
Τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα είναι δυνατόν να περιγραφούν ως υψηλής, μέτριας, χαμηλής και ελάχιστης εμετεγονικότητας ανάλογα με την ένταση της ναυτίας ή του εμέτου που είναι δυνατόν να προκαλέσουν.
Οι κατάλληλες ς συμβουλές για την αντιμετώπιση ναυτίας-έμετου περιλαμβάνουν:
- Να λαμβάνετε μικρά συχνά γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας και να αποφεύγετε μεγάλα γεύματα που επιβαρύνουν το στομάχι.
- Καταναλώστε μικρές ποσότητες φρυγανιών ή μπισκότων
- Η μάσηση και η κατάποση της τροφής να γίνεται αργά
- Να αποφεύγετε τροφές που έχουν έντονες οσμές καθώς και άλλα συνοδευτικά τροφών με δυνατές οσμές
- Ξεπλύνετε το στόμα σας πριν και μετά τη λήψη τροφής
- Να λαμβάνετε τα αντιεμετικά σας φάρμακα πριν από τη λήψη τροφής
- να καταναλώνετε γεύματα με χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος που είναι κρύα και συνοδεύονται από ανθρακούχα ποτά
- Προσπαθήστε να αποφεύγετε έντονες οσμές που σας είναι ενοχλητικές π.χ. κολόνιες, καπνός, μυρωδιές μαγειρέματος
- Μην ξαπλώνετε μετά το γεύμα για δύο περίπου ώρες. Εάν θέλετε να ξεκουραστείτε καθίστε σε ημικαθιστικία θέση
- Αποφεύγετε κάθε δραστηριότητα τουλάχιστον για μία ώρα μετά τη λήψη τροφής
Η κόπωση είναι ένα σύμπτωμα που είναι δύσκολο να οριστεί, ενώ γίνεται κατανοητό από τους ασθενείς σαν αίσθημα αδυναμίας, κούρασης ή εξάντλησης που συνδέεται συχνά με αξιοσημείωτη μείωση της δραστηριότητας
- Πραγματοποιήστε κάποια στρατηγική διατήρησης ενέργειας όπως π.χ.: προγραμματισμός δραστηριοτήτων, καθορισμός ημερήσιων προτεραιοτήτων για το τι πρέπει να επιτευχθεί και αναβολή μη απαραίτητων ενεργειών.
- Συνιστάται η πραγματοποίηση δραστηριοτήτων τις ώρες που ο ασθενής έχει τη μεγαλύτερη ενέργεια,
- Πραγματοποιήστε μικρές περιόδους ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας
- Να πραγματοποιείτε εναλλαγή περιόδων ξεκούρασης και περιόδων ανάπαυσης ώστε να παραμένει σταθερό το επίπεδο λειτουργικότητας
- Πραγματοποιήστε δραστηριότητες αναψυχής π.χ. μουσική, τηλεόραση, διάβασμα, επιτραπέζια παιχνίδια.
- Να λάβετε τυχόν φαρμακευτική αγωγή σύμφωνα με την ιατρική οδηγία (τα ψυχοδιεγερτικά, κορτικοστεροειδή και οι επιλεκτικοί αναστολείς των υποδοχέων της σεροτονίνης)
ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Από τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες οι πιο συχνές είναι η καταστολή του μυελού των οστών, η νευροτοξικότητα, η αναπαραγωγική τοξικότητα, οι αντιδράσεις από το δέρμα και η αλωπεκία
- Να ξεκουράζεστε όσο το δυνατόν περισσότερο και να κοιμάστε αρκετές ώρες
- Να τρώτε τροφές που περιέχουν σίδηρο ή άλλα διαιτητικά συμπληρώματα που βοηθούν στην ερυθροποίηση,
- Να καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες υγρών,
- Αποφυγή κατανάλωσης καφέ και αλκοόλ
- Αποφεύγετε δραστηριότητες που προδιαθέτουν σε τραυματισμό όπως π.χ. συμμετοχή σε σπορ
- Χρησιμοποιείτε ηλεκτρική ξυριστική μηχανή
- Χρησιμοποιείτε μαλακή οδοντόβουρτσα
- Αποφυγή δυσκοιλιότητας με κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες φροντίστε την περιοχή του πρωκτού μετά την αφόδευση
- Αποφύγετε την ασπιρίνη ή άλλα φάρμακα που συμβάλλουν στην εμφάνιση της αιμορραγίας
- Αποφυγή ενδομυϊκών ενέσεων ή άλλων παρεμβατικών πράξεων λόγω του κινδύνου εμφάνισης αιμορραγίας
- να καθαρίζετε τη μύτη σας φυσώντας απαλά
- να προσέχετε όταν χρησιμοποιείτε μαχαίρια και εργαλεία για να μην κοπείτε
- να προσέχετε να μην καίγεστε όταν είστε στο σπίτι (σιδέρωμα, μαγείρεμα)
- να φροντίζετε το στόμα σας πρωί βράδυ μετά το φαγητό ( το ίδιο ισχύει και για τις οδοντοστοιχίες)
- Σε δυσκοιλιότητα να αποφεύγετε ο υποκλυσμός ή τα υπόθετα
- Προσεκτικό πλύσιμο χεριών
- Να αποφεύγετε χώρους με πολλά άτομα
- Ελαττώστε τις επαφές με άτομα που είναι γνωστό ότι έχουν λοιμώξεις
- Αποφύγετε τις επαφές με άτομα που έχουν πρόσφατα εμβολιαστεί με εμβόλια ζωντανών ιών
- Καταναλώστε τροφές με τις οποίες δεν υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης από την κατανάλωσή τους όπως π.χ. αποφύγετε ωμά αυγά, όχι καλά ψημένα κρέατα ή ψάρια, οστρακοειδή
- Πραγματοποιήστε προσεκτική ατομική υγιεινή ώστε να ελαττωθεί ο κίνδυνος εισόδου μικροβίων από αμυχές που τυχόν προκληθούν σε ευαίσθητες περιοχές
- Καταναλώνετε επαρκή ποσότητα φυτικών ινών και μαλακτικών ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος της δυσκοιλιότητας .
Η χορήγηση της χημειοθεραπείας επηρεάζει τη γονιμότητα των ανδρών και των γυναικών ασθενών με καρκίνο, λόγω της καταστροφής που προκαλείται στη λειτουργία των ωοθηκών αλλά και στο σπέρμα. H αμηνόρροια είναι το κύριο σύμπτωμα της υπογονιμότητας στις γυναίκες, ενώ κάποιες από αυτές αναφέρουν εξάψεις και μεταβολές διαθέσεως. Διάφορα συμπτώματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας εμφανίζονται και στους άνδρες αλλά και στις γυναίκες. Η διαταραχή της γονιμότητας επηρεάζεται από τη δόση της χημειοθεραπείας, τη συχνότητα της χημειοθεραπείας, την οδό χορήγησης, τη διάρκεια της χημειοθεραπείας, την ηλικία του ασθενούς, το φύλο, η γονιμότητα πριν τη θεραπεία καθώς και το είδος του καρκίνου
Οι διαθέσιμες επιλογές για τη διατήρηση της γονιμότητας στους άνδρες μετά τη χορήγηση χημειοθεραπείας είναι η κρυoσυντήρηση σπέρματος, η κρυοσυντήρηση του ιστού των όρχεων και η επανατοποθέτησή του στον οργανισμό και το ξενομόσχευμα των όρχεων.
Στις γυναίκες η διατήρηση γονιμότητας πραγματοποιείται με την κρυοσυντήρηση εμβρύου, την κρυοσυντήρηση ωοκυττάρων, την κρυοσυντήρηση ιστού των ωοθηκών, την καταστολή της λειτουργίας των ωοθηκών.
Θα πρέπει να αποφεύγεται η εγκυμοσύνη κατά το χρονικό διάστημα χορήγησής της χημειοθεραπείας λόγω του ότι ορισμένα φάρμακα προκαλούν σοβαρές γενετικές ανωμαλίες στα έμβρυα.
Εάν διαγνωστεί η νόσος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η χημειοθεραπεία γίνεται μετά τη γέννηση του παιδιού, εφόσον αυτό είναι εφικτό. Αν υπάρχει άμεση ανάγκη η χημειοθεραπεία μπορεί να χορηγηθεί μόλις συμπληρωθεί η 12η εβδομάδα κύησης γιατί μετά από αυτό το χρονικό σημείο μειώνεται ο κίνδυνος πρόκλησης μόνιμης βλάβης στο έμβρυο. Κάποιες φορές μπορεί να κριθεί αναγκαία η διακοπής της εγκυμοσύνης.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος να διακοπεί η σεξουαλική δραστηριότητα. Θα πρέπει όμως να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα προφύλαξης για να αποφευχθεί εγκυμοσύνη.
Εάν υπάρχουν προβλήματα στις ερωτικές επαφές ο καλύτερος τρόπος να ξεπεραστούν είναι η συζήτηση με τον ερωτικό σύντροφο και η διατήρηση στενής συναισθηματικής σχέσης. Σε δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να ζητήσετε συμβουλή από ειδικούς επιστήμονες όπως είναι οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί.
Οι δερματικές αντιδράσεις που προκαλούνται εξαιτίας της χημειοθεραπείας συνήθως είναι ήπιες και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές. Η εμφάνισή τους εξαρτάται από το είδος του χημειοθεραπευτικού παράγοντα και τη διάρκεια της θεραπείας.
Οι πιο συχνές δερματικές αντιδράσεις που εμφανίζονται είναι η αλωπεκία, το σύνδρομο χεριού-ποδιού (hand-foot syndrome), η υπερμελάγχρωση, το κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα, οι δυστροφίες των νυχιών και η υπερευαισθησία.
Το σύνδρομο χεριού-ποδιού είναι γνωστό και ως ερύθημα των άκρων ή παλαμο-πελματιαίο ερύθημα. Σχετίζεται με τη δόση και τη διάρκεια της θεραπείας. Χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση ερυθηματωδών πλακών με όρια στις παλάμες των χεριών και στα πέλματα των ποδιών. Επίσης συνοδεύεται με πόνο και μούδιασμα στα χέρια και στα πόδια το οποίο προοδευτικά μεταβάλλεται σε οίδημα, ερύθημα, ευαισθησία στο άγγιγμα και απολέπιση.
Στην υπερμελάγχρωση παρατηρείται αποχρωματισμός του δέρματος, των νυχιών, και των δοντιών. Στα νύχια εμφανίζεται στην επιφάνειά τους, ενώ μπορεί να συμβεί τοπικά γύρω από την περιοχή χορήγησης ή να είναι γενικευμένη. Είναι πιο συχνή σε σκούρα δέρματα και μπορεί να συμβεί και κατά μήκος μίας φλέβας
Το κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα χαρακτηρίζεται από ερυθηματώδες κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα και συνοδεύεται από κνησμό.
Στην υπερευαισθησία προκαλούνται αντιδράσεις όπως: κνίδωση, αγγειοοίδημα ή αναφυλαξία.
Δυστροφίες Νυχιών
Κάποιες συμβουλές που μπορεί να δοθούν στους ασθενείς είναι:
- Να διατηρήσετε τα νύχια σας κοντά
- πραγματοποιήστε σωστή καθημερινή υγιεινή των χεριών
- Αποφύγετε την έκθεση σε επικίνδυνα χημικά ή απολυμαντικά
- Διατηρήστε τα νύχια των χεριών ενυδατωμένων και προσταστεύσετε τα χέρια από τον ερεθισμό με τη χρήση γαντιών για την αποφυγή τραύματος ή βλάβης
- Αποφύγετε τα τεχνητά ή ακρυλικά νύχια λόγω του αυξημένου κινδύνου για τραυματισμό ή λοίμωξη
- Αποφύγετε τη χρήση ασετόν γιατί μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην επιφάνεια των νυχιών
Η αλωπεκία είναι από τις συχνές δερματικές αντιδράσεις που εμφανίζονται μετά τη χορήγηση της χημειοθεραπείας. Οι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες επιδρούν στα κύτταρα των θυλάκων των τριχών, τα οποία είναι κύτταρα που πολλαπλασιάζονται ταχέως. Σε κάποιες περιπτώσεις η χημειοθεραπεία κάνει τις τρίχες των μαλλιών πιο εύθραυστες ή πιο λεπτές και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πτώση τους. H απώλεια των τριχών στο κεφάλι μπορεί να είναι αυτόματη ή να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια του χτενίσματος ή του λουσίματος. Οι πιο συχνές περιοχές για την απώλεια τριχών είναι το κρανίο, οι βλεφαρίδες, οι μασχάλες και η περιοχή της ήβης. Η αλωπεκία εξαρτάται από το είδος του φαρμάκου, τη χρήση του συνδυασμού φαρμάκων, τη συχνότητα και την οδό χορήγησης.
Η αλωπεκία εμφανίζεται 2–3 εβδομάδες μετά την έναρξη της χημειοθεραπείας και είναι παροδική και αναστρέψιμη. Τα μαλλιά εμφανίζονται πάλι 3–5 μήνες μετά την ολοκλήρωση της χημειοθεραπείας, αλλά η πλήρης εμφάνισή τους συμβαίνει 1–2 χρόνια μετά το τέλος της. Μετά την επανεμφάνιση των μαλλιών παρατηρούνται αλλαγές στο χρώμα (σκούρα/ανοιχτά), στην υφή (λεπτά/σκληρά) και στο είδος (σγουρά/ίσια). Συνήθως η απώλεια των μαλλιών είναι ασυμπτωματική με εξαίρεση την ψυχολογική δυσφορία που βιώνουν οι ασθενείς, ενώ κάποιοι άλλοι αισθάνονται φαγούρα στο κρανίο 1–2 ημέρες πριν την εμφάνισή της αλλά και κατά την περίοδο απώλειας των μαλλιών.
Κάποιες χρήσιμες συμβουλές που μπορεί να δοθούν είναι:
- φροντίστε τα μαλλιά κατά τη διάρκεια της θεραπείας π.χ. αποφυγή στεγνωτήρων, ισιωτικών μηχανημάτων, μηχανημάτων για πρόκληση σγουρών μαλλιών
- μπορείτε να κουρευτείτε και να χρησιμοποιείτε ήπια σαμπουάν και μαλακτικά για να μειωθεί η απώλεια μαλλιών
- Προστατεύστε το κρανίο από τον ήλιο με τη χρήση προστατευτικών καλυμμάτων ή αντηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας (≥30)
- Εάν εμφανιστεί ολική απώλεια των τριχών, θα πρέπει να γίνεται τακτικός καθαρισμός του κρανίου
- όταν θα ξεκινήσει η απώλεια τριχών μπορείτε να προμηθευτείτε περούκα και να επιλέξετε το μέγεθος, το χρώμα ώστε να εξασφαλιστεί η ομοιότητα της περούκας με τη φυσιολογική εμφάνιση των μαλλιών
- Εφαρμόστε κάλυμμα κεφαλής όλη την ημέρα και τη νύχτα για να προληφθεί η τριχόπτωση στα σεντόνια του κρεβατιού, ή μπορείτε να ξυρίσετε το κεφάλι καθώς αυξάνεται η απώλεια μαλλιών
Πολλά χημειοθεραπευτικά φάρμακα είναι πιθανόν να επηρεάσουν το καρδιαγγειακό σύστημα. Ανάλογα με τα φάρμακα μπορεί να εμφανιστεί αρρυθμία, ταχυκαρδία, αρτηριακή υπέρταση και καρδιακή ανεπάρκεια.
Πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας με καρδιοτοξικούς παράγοντες θα πρέπει να πραγματοποιήσετε ηλεκτροκαρδιογράφημα και σε τακτά χρονικά διαστήματα υπερηχογράφημα της καρδιάς.
Σε περίπτωση αρτηριακής πίεσης θα πρέπει να μετράτε καθημερινά την αρτηριακή σας πίεση, να τρώτε τροφές με λίγο αλάτι, να ασκείστε και να λαμβάνετε κανονικά την αντιυπερτασική σας αγωγή. Επίσης θα ήταν καλό κατά τη διάρκεια της χορήγησης της χημειοθεραπείας να παρακολουθείστε από κάποιον καρδιολόγο.
Η νευροτοξικότητα που δημιουργείται από τη χημειοθεραπεία είναι συχνή ανεπιθύμητη ενέργεια πολλών χημειοθεραπευτικών παραγόντων. Είναι δοσοξαρτώμενη και ποικίλλει από ήπια έως απειλητική για τη ζωή. Είναι το αποτέλεσμα είτε της άμεσης επίδρασης των τοξικών παραγόντων είτε της έμμεσης επίδρασης στα στα κύτταρα του νευρικού συστήματος. Κάποιοι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της είναι η προχωρημένη ηλικία, η χορήγηση πολλών χημειοθεραπευτικών παραγόντων, η οδός χορήγησής τους, η δόση, η προηγηθείσα ακτινοθεραπεία
Κάποιες συμβουλές που μπορεί να δοθούν είναι οι παρακάτω:
- Σε περίπτωση που νιώθετε μούδιασμα, πόνο ή κάποιο άλλο σύμπτωμα συμβουλευτείτε τους επαγγελματίες υγείας
- Χρησιμοποιήστε τρόπους για τη διατήρηση της προσωπικής σας ασφάλειας (π.χ. χρήση καθίσματος όταν κάνετε ντους, οι χώροι στους οποίους κινείστε να μην υπάρχουν πολλά πράγματα, να χρησιμοποιείτε ράβδο ή περιπατητή εάν το βάδισμά σας είναι ασταθές)
- Ζητήστε βοήθεια σε θέματα καθημερινών δραστηριοτήτων, π.χ. ντύσιμο, προσωπική υγιεινή, νοικοκυριό
- Πραγματοποιήστε τις αρχές της φροντίδας των ποδιών, οι οποίες περιλαμβάνουν τον έλεγχο των ποδιών καθώς τη χρήση κατάλληλων παπουτσιών
- πρόληψη κινδύνου ισχαιμικών ή θερμικών τραυμάτων των άκρων (π.χ. χρησιμοποιήστε νερό χαμηλής θερμοκρασίας για αποφυγή εγκαυμάτων στα πόδια, έλεγχος των χεριών ή των ποδιών για φυσαλίδες ή έλκη)