Η ακτινοθεραπεία αποτελεί έναν από τους τρόπους αντινεοπλασματικής θεραπείας.

Ο σκοπός χορήγησης της ακτινοθεραπείας είναι είτε:

  • Η θεραπεία
  • Ο έλεγχος της νόσου ή
  • Η ανακούφιση των συμπτωμάτων (παρηγορητική ή ανακουφιστική)

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΩΝ

Οι παρενέργειες διακρίνονται ανάλογα με τον χρόνο εμφάνισής τους σε:

  • Οξείες
  • Υποξείες
  • Χρόνιες ή όψιμες

Επίσης οι παρενέργειες μπορούν να διακριθούν σε γενικές όπως είναι η κόπωση, η ακτινοδερματίτιδα, η ακτινική εντερίτιδα κ.ά., αλλά και ανεπιθύμητες ενέργειες κατά περιοχή σώματος οι οποίες εμφανίζονται ανάλογα με την περιοχή που ακτινοβολείται π.χ. ανεπιθύμητες ενέργειες από κεφαλή και τράχηλο

Η κόπωση αποτελεί την πιο συχνή παρενέργεια που εμφανίζεται σε ασθενείς με καρκίνο που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία

Κάποιες χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση της κόπωσης είναι:

  • Πραγματοποιήστε τις ενέργειες που είναι εφικτές και σας επιτρέπουν να έχετε επαρκείς προσωπικές περιόδους ανάπαυσης
  • Χρησιμοποιείστε μεθόδους διατήρησης της ενέργειας (π.χ. να είστε καθισμένοι κατά τη διάρκεια καθημερινής φροντίδας, συχνά μικρά διαλείμματα ανάπαυσης, απλούστευση δραστηριοτήτων κ.ά.)
  • Χρησιμοποιείστε επικουρικές συσκευές (π.χ. ανελκυστήρας, σακίδιο πλάτης για μεταφορά αντικειμένων κ.ά.)
  • πραγματοποιήστε δραστηριότητες απόσπασης προσοχής
  • αναπτύξτε ένα εξατομικευμένο σχέδιο δραστηριότητας και άσκησης
  • Βάλτε προτεραιότητες στις δραστηριότητές σας

Oι αντιδράσεις του δέρματος στην ακτινοβολία ή ακτινοδερματίτιδα είναι η ανταπόκριση του δέρματος στην έκθεσή του στην ιονίζουσα ακτινοβολία. Μπορούν να προκαλέσουν σημαντική δυσφορία και να οδηγήσουν μέχρι και σε διακοπή της θεραπείας.

Οι αντιδράσεις του δέρματος εμφανίζονται συνήθως 2–3 εβδομάδες μετά την έναρξη της ακτινοθεραπείας. Διακρίνονται σε οξείες ή πρώιμες και σε χρόνιες ή όψιμες. Οι οξείες ή πρώιμες εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και αποκαθίστανται χωρίς να παραμένουν σωματικές βλάβες.

Οι χρόνιες ή όψιμες εμφανίζονται μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας και περιλαμβάνουν την ίνωση, την τηλαγγειεκτασία και τον αποχρωματισμό του δέρματος. Οι κυριότερες αντιδράσεις του δέρματος κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας διακρίνονται στο ερύθημα, στην ξηρά και υγρή απολέπιση

Κάποιες χρήσιμες συμβουλές που δίνονται σε ασθενείς είναι οι παρακάτω:

  • Πλύνετε την περιοχή με νερό και ήπιο σαπούνι
  • Στεγνώστε προσεκτικά την περιοχή με μαλακή πετσέτα
  • Επιτρέπεται η χρήση αποσμητικού όσο το δέρμα είναι ακόμα άθικτο
  • Χρήση ενυδατικών κρεμών ή λοσιόν σε περίπτωση που το δέρμα είναι άθικτο και συνέχιση της χρήσης τους σε περίπτωση που το δέρμα διατηρείται άθικτο. Δεν επιτρέπεται η χρήση τους πριν τη χορήγηση θεραπείας
  • H αποτρίχωση της περιοχής είναι προτιμότερο να πραγματοποιείται με ηλεκτρική ξυριστική μηχανή
  • Να φοράτε χαλαρά βαμβακερά ρούχα
  • Να αποφεύγετε το κολύμπι στις χλωριωμένες πισίνες, λίμνες καθώς και σάουνες
  • Το δέρμα στην περιοχή της θεραπείας θα πρέπει να το προστατεύετε από ερεθιστικές ουσίες και από υπερβολικά ζεστό ή ψυχρό περιβάλλον
  • Να αποφεύγετε τα αυτοκόλλητα στην περιοχή
  • Να αποφεύγετε την ηλιοθεραπεία μεγάλης διάρκειας και να χρησιμοποιείτε αντηλιακό με δείκτη προστασίας 30

Ο μυελός των οστών είναι ακτινοευαίσθητος ιστός με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ικανότητα για παραγωγή αιμοποιητικών κυττάρων όταν μέσα στο πεδίο ακτινοβόλησης βρίσκονται οστά. Σαν αποτελέσματα είναι να δημιουργηθεί αναιμία, λευκοπενία και θρομβοπενία.

Κάποιες χρήσιμες συμβουλές είναι:

Αναιμία: Εμφανίζεται όταν ελαττωθεί η παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων

  • Να ξεκουράζεστε όσο το δυνατόν περισσότερο και να κοιμάστε αρκετές ώρες
  • Να τρώτε τροφές που περιέχουν σίδηρο ή άλλα διαιτητικά συμπληρώματα που βοηθούν στην ερυθροποίηση,
  • Να καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες υγρών,
  • Αποφυγή κατανάλωσης καφέ και αλκοόλ

 

Θρομβοπενία: Είναι η ελάττωση του αριθμού των αιμοπεταλίων που κυκλοφορούν στοαίμα. Oι εκδηλώσεις της θρομβοπενίας περιλαμβάνουν εύκολους μωλωπισμούς, αιμορραγία από τα ούλα, από τη μύτη, πετέχειες, αρθραλγίες, μυαλγίες, και πονοκεφάλους.

  • Αποφεύγετε δραστηριότητες που προδιαθέτουν σε τραυματισμό όπως π.χ. συμμετοχή σε σπορ
  • Χρησιμοποιείτε ηλεκτρική ξυριστική μηχανή
  • Χρησιμοποιείτε μαλακή οδοντόβουρτσα
  • Αποφυγή δυσκοιλιότητας με κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες φροντίστε την περιοχή του πρωκτού μετά την αφόδευση
  • Αποφύγετε την ασπιρίνη ή άλλα φάρμακα που συμβάλλουν στην εμφάνιση της αιμορραγίας
  • Αποφυγή ενδομυϊκών ενέσεων ή άλλων παρεμβατικών πράξεων λόγω του κινδύνου εμφάνισης αιμορραγίας
  • να καθαρίζετε τη μύτη σας φυσώντας απαλά
  • να προσέχετε όταν χρησιμοποιείτε μαχαίρια και εργαλεία για να μην κοπείτε
  • να προσέχετε να μην καίγεστε όταν είστε στο σπίτι (σιδέρωμα, μαγείρεμα)
  • να φροντίζετε το στόμα σας πρωί βράδυ μετά το φαγητό ( το ίδιο ισχύει και για τις οδοντοστοιχίες)
  • Σε δυσκοιλιότητα να αποφεύγετε ο υποκλυσμός ή τα υπόθετα

 

Λευκοπενία

Ονομάζεται η μείωση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων που κυκλοφορούν στο αίμα κάτω από τη φυσιολογική τιμή. Συνήθως, η λευκοπενία  δεν εμφανίζει συμπτώματα και τα συμπτώματα που εμφανίζονται έχουν σχέση με τις λοιμώξεις που τυχόν θα εμφανιστούν. Κάποια τέτοια συμπτώματα είναι: πυρετός, ρίγη, αιματουρία ή πόνος κατά την ούρηση, πόνος στην πλάτη, βήχας ή δύσπνοια (π.χ. πνευμονία), ερυθρότητα, οίδημα γύρω από το σημείο εισόδου του καθετήρα

Κάποιες συμβουλές  που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή της είναι οι παρακάτω:

  • Προσεκτικό πλύσιμο χεριών
  • Να αποφεύγετε χώρους με πολλά άτομα
  • Ελαττώστε τις επαφές με άτομα που είναι γνωστό ότι έχουν λοιμώξεις
  • Αποφύγετε τις επαφές με άτομα που έχουν πρόσφατα εμβολιαστεί με εμβόλια ζωντανών ιών
  • Καταναλώστε τροφές με τις οποίες δεν υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης από την κατανάλωσή τους όπως π.χ. αποφύγετε ωμά αυγά, όχι καλά ψημένα κρέατα ή ψάρια, οστρακοειδή
  • Πραγματοποιήστε προσεκτική ατομική υγιεινή ώστε να ελαττωθεί ο κίνδυνος εισόδου μικροβίων από αμυχές που τυχόν προκληθούν σε ευαίσθητες περιοχές
  • Καταναλώνετε επαρκή ποσότητα φυτικών ινών και μαλακτικών ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος της δυσκοιλιότητας

βλεννογονίτιδα στόματος ορίζεται η φλεγμονή του βλεννογόνου του στόματος. Διαρκεί περίπου 6–8 εβδομάδες. H βαρύτητα των επιπλοκών των βλεννογόνων εξαρτάται από τη δόση της ακτινοθεραπείας, την κλασματοποίηση, την περιοχή ακτινοβόλησης. Η δυνατότητα επούλωσης και θεραπείας επηρεάζεται από έμμεσους παράγοντες όπως είναι η γενική κατάσταση υγείας του ατόμου .

Κάποιες χρήσιμες συμβουλές που μπορεί να δοθούν στους ασθενείς  είναι:

  • Πριν την έναρξη ακτινοθεραπίας επισκεφθείτε τον οδοντίατρο σας
  • Πραγματοποίειστε καλή στοματική υγιεινή
  • Αποφύγετε καυτερά, όξινα, ζεστά φαγητά και καρυκεύματα
  • Χρησιμοποιείστε οδοντόπαστα με ήπια γεύση
  • Κάντε πλύση στόματος 3–4 φορές την ημέρα με φυσιολογικό ορό ή με διάλυμα που περιέχει σόδα ή συνδυασμό φυσιολογικού ορού με σόδα πλύση με χαμομήλι
  • Για την αντιμετώπιση πόνου πραγματοποιείται αρχικά με πλύσεις του στόματος με τοπικά αναισθητικά σύμφωνα με ιατρική οδηγία

Η ακτινική εντερίτιδα είναι ο ερεθισμός και η φλεγμονή του λεπτού και παχέος εντέρου.

Τα κύρια συμπτώματα που εμφανίζονται είναι η ναυτία, η διάρροια, οι κοιλιακές κράμπες και η πρωκτίτιδα. Η ακτινική εντερίτιδα μπορεί να είναι οξεία (να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας) ή όψιμη (τα συμπτώματα να εμφανίζονται μήνες ή χρόνια μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας).

Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι τα ακόλουθα:

  • Καταναλώστε αρκετή ποσότητα υγρών όπως νερού ή χυμού (3–4 L την ημέρα),
  • να αποφεύγονται το γάλα και ταπαράγωγά του
  • Να αποφεύγετε τροφές που περιέχουν λιπαρά, καυτερά, καφεΐνη, αλκοόλ
  • Καταναλώστε τροφές που έχουν λίγες ίνες όπως μπανάνα, ρύζι, χυμό μήλου και τοστ

Σε έντονες καταστάσεις  χρησιμοποιείστε φάρμακα όπως αντιδιαρροϊκά  για τον έλεγχο της διάρροιας, φαρμάκων για την ανακούφιση του πόνου στο στομάχι και στο ορθό  κ.α σύμφωνα με ιατρική οδηγία.

Η ξηροστομία αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές επιπλοκές που βιώνουν οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία. Ο σίελος είναι σημαντικός για τη διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής, συμβάλλει στην προστασία εναντίον των βακτηριακών λοιμώξεων. Η μείωση παραγωγής σιέλου εμφανίζεται την πρώτη εβδομάδα της ακτινοθεραπείας  συνεχίζεται και γίνεται περισσότερο εμφανής στο τέλος της 6ης–8ης εβδομάδας της θεραπείας.

Κάποιοι τρόποι που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της ξηροστομίας ακόλουθοι:

  • Βουρτσίστε τα δόντια με μαλακή οδοντόβουρτσα
  • κάντε πλύσεις της στοματικής κοιλότητας με αλατούχο νερό ή σόδα 4–6 φορές την ημέρα
  • Συχνή κατάποση νερού και ξέπλυμα του στόματος
  • Αποφύγετε τροφές και υγρά που περιέχουν ζάχαρη
  • Καταναλώστε μαλακές τροφές
  • Αποφύγετε τα παράγωγα του καφέ και αλκοόλης καθώς και καυτερές και αλμυρές τροφές

Είναι οξεία παρενέργεια και εμφανίζεται όταν στο πεδίο ακτινοβόλησης περιέχεται η ουροδόχος κύστη. Τα συμπτώματα εμφανίζονται 3–5 εβδομάδες μετά την έναρξη της ακτινοθεραπείας και συνήθως υποχωρούν 2–8 εβδομάδες μετά το τέλος της.

Κάποιες χρήσιμες συμβουλές που δίνονται στους ασθενείς είναι:

  • Καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες υγρών (περίπου 1–2 L την ημέρα)
  • Παρακολουθείστε το χρώμα των ούρων σας (εάν είναι κίτρινο η ενυδάτωση είναι επαρκής)
  • Aποφεύγετε τροφές που προκαλούν ερεθισμό στον βλεννογόνο της ουροδόχου κύστης όπως π.χ. καφές, τσάι, αλκοόλ, καυτερά φαγητά, καπνός, κ.ά.
  • Αναφέρετε τα συμπτώματα που δείχνουν ερεθισμό της ουροδόχου κύστης.